Op 26 september 2018 verdedigt Leo Lousberg (University College Roosevelt) zijn proefschrift Microtones according to Augustine. Neumes, semiotics and rhetoric in Romano-Frankish liturgical chant over ‘valse’ tonen in Middeleeuwse liturgie die gecodeerde signalen blijken te zijn geweest. De promotoren zijn prof. dr. A. A. Clement en prof. dr. S. Klöckner, en de co-promotor is dr. A. M. J. Zijlstra.

MICROTONEN
Microtonen zijn intervallen kleiner dan een halve toon. Door westerlingen wordt de klank tegenwoordig vaak geassocieerd met Arabische en Aziatische culturen. In de mainstream Westerse muziek komen microtonen niet meer voor; die kent alleen hele en halve tonen.

MUZIEK EN RETORIEK 
Het onderzoek bevestigt eerdere theorieën dat tot in de dertiende eeuw microtonen werden gebruikt in het Gregoriaans, de liturgische gezangen van de katholieke kerk. Nieuw is de constatering dat deze microtonen werden getriggerd door woorden of uitdrukkingen die van belang waren in een retorische context. Retoriek is de kunst van het overtuigen middels emotie en argumenten, een klassieke traditie die door de Karolingers werd overgenomen. Voor het onderzoek zijn zeven handschriften onderzocht die uit Noordwest-Europa komen. Twee ervan werden in de twaalfde eeuw in Utrecht geschreven, de andere in Aken, Stavelot (B), Dijon (F) en Cluny (F). In dit gebied liggen nog veel niet-onderzochte bronnen met microtonen. 

NIEUWE INZICHTEN BANEN WEG VOOR BREDER ONDERZOEK 
Kronieken en verhandelingen vermelden het gebruik van microtonen van +/- 400 tot 1400, maar beschrijvingen waarin de ins en outs van deze voordrachtskunst worden beschreven zijn (nog) niet ontdekt. Wel wordt er herhaaldelijk over geklaagd dat het erg moeilijk was om de tonen correct uit te voeren. Een Middeleeuwse kroniek meldt dan ook dat het correct uitvoeren van microtonen de hoogste vorm van zangkunst was. Uit het onderzoek blijkt ook dat de schrijver/uitvoerder niet ‘zomaar’ een microtoon kon toevoegen, maar dat hij was gebonden aan verschillende muzikale en retorische regels. De nieuwe inzichten die uit dit onderzoek voortkomen banen de weg voor breder onderzoek naar de achtergronden van andere muzikale technieken die tekst en melodie lijken te verbinden. (bron: UU)

Datum: 26 september 2018, 16:15-17:15u
Lokatie: Academiegebouw Domplein, Utrecht
Info: Universiteit Utrecht

Nadere informatie: de gehele tekst van het proefschrift is hier te downloaden. Dr. Leo Lousberg heeft eerder over zijn onderzoek gepubliceerd in het Tijdschrift voor Gregoriaans, nr 3, sept 2016: “Functies van microtonen in Gregoriaans” (downloadbaar op deze site). Dr. Leo Lousberg geeft lezingen op de Dag van het Gregoriaans (9 maart 2019) van het ACG, en op de Regionale impulsdag “verrassend gregoriaans” (16 februari 2019) van de VvLL.